Intymność w fotografii

We współczesnej sztuce wizualnej coraz częściej obserwujemy zapożyczanie języka fotografii prywatnej, przede wszystkim rodzinnej, na potrzeby publicznej prezentacji. Z kolei sam aparat wykorzystywany jest jako swojego rodzaju narzędzie antropologiczne, które ułatwia prowadzenie obserwacji, eksplorację lokalnej kultury i badanie relacji międzyludzkich.

Zdjęcia tego nurtu często odbierane są jako amatorskie. Oczywiste błędy techniczne, takie jak poruszenia, nieostrość, źle użyty flesz, podkreślają jedynie autentyczny charakter fotografii prywatnej – bliskość relacji obserwującego z obserwowanymi.

Fotografowie stają się częścią świata, który dokumentują. Poprzez uczestnictwo, mogą uzyskać niespotykaną dotąd perspektywę i siłę przekazu. Tworząc zdjęcia zaangażowane społecznie, dopuszczają tym samym odbiorców do niedostępnych, prywatnych światów.

Nan Goldin

Jedną z osób, która bez dwóch zdań wpłynęła na sposób fotografowania życia prywatnego, jest urodzona w 1953 roku Amerykanka Nan Goldin. Artystka utrwalała na zdjęciach to, co było dla niej emocjonalnie ważne.

Fotografka przyszła na świat jako Nancy Goldin, najmłodsza z czwórki rodzeństwa. Wychowywała się w liberalniej i postępowej żydowskiej rodzinie, w Lexington pod Bostonem. Była bardzo przywiązana do swojej siostry – Barbary, od której nauczyła się nienawiści do przedmieść. Obie twierdziły, że mieszkańcy peryferyjnych dzielnic cechują się podwójnymi standardami. Siostry buntowały się przeciw ograniczeniom amerykańskiej drobnomieszczańskiej przyzwoitości, narzekały na mentalną duchotę przedmieść.

Nan Goldin, Self-portrait in my room, Berlin, 1994 — Nan Goldin, Self-portrait in my room, 1994

Gdy Nan miała jedenaście lat, jej siostra popełniła samobójstwo – odebrała sobie życie, kładąc się na szynach podmiejskiej kolei. Mimo postrzegania czynu siostry jako aktu odwagi, a przede wszystkim jej prywatną decyzję, z samobójstwem Barbary nigdy się nie pogodziła. Na długi czas zamknęła się w sobie. Stała się nieśmiała i zaczęła sięgać po narkotyki. Z powodu licznych nieobecności, została wyrzucona ze szkoły, a ostatecznie okres buntu skutkował przeniesieniem jej do rodziny zastępczej.

Po trudnych przeżyciach Goldin szybko zajęła się fotografowaniem. Traktowała je jako formę terapii. Od tego momentu, gdy w jej życiu działo się coś niepokojącego, zawsze sięgała po aparat. Chciała zachować swoją własną wersję historii. Mówi się, że odczuwała przymus fotografowania osób, które pokochała, mimo tego, że jej relacje często miały charakter destrukcyjny.

Pierwsze fotografie, które wykonywała jako nastolatka, były cyklem czaro-białych obrazów dwóch drag queens, z którymi mieszkała, oraz ich kręgu towarzyskiego. Znana była wtedy głównie w środowiskach artystycznych, zamkniętej bohemie. Dopiero pod koniec lat osiemdziesiątych zyskała rozgłos. Jej pracami zaczęły się interesować instytucje reprezentujące świat sztuki i kultury.

Goldin świadomie wychodziła poza ogólnie przyjęte narracje, poruszając takie tematy, jak: stosunki seksualne, nadużywanie środków psychoaktywnych, przemoc domowa, skutki chorób związanych z HIV i AIDS. Wyniki jej emocjonalnych i spontanicznych obserwacji, wrażliwość oraz odpowiednie podejście do tematów sprawiały, że odbiorcy angażowali się w kwestie społeczne wyrażone poprzez osobiste doświadczenia artystki.

Larry Clark

Mówiąc o fotografii współczesnej, warto wspomnieć o Larrym Clarku. Jego zdjęcia, portrety młodych ludzi, skupiają się na autodestrukcyjnym połączeniu seksu, narkotyków i alkoholu, czasem także przemocy. Dokumentowany przez niego świat to pokolenie buntowników drugiej połowy dwudziestego wieku. Zdjęcia amerykańskich nastolatków wchodzących w świat dorosłych są wyjątkowo autentyczne. Nic dziwnego. To obraz grupy, której Clark był częścią.

Richard Billingham

Richard Billingham zyskał sławę na początku lat dziewięćdziesiątych. Fotografie, na których przedstawiał rodziców oraz brata, ich skromne życie w ciasnym mieszkaniu, miały przede wszystkim służyć jako szkice do jego obrazów, jednak na zdjęciach udało mu się uchwycić coś więcej – krytyczne podejście do życia codziennego oraz ubóstwo środowiska, w którym się wychowywał.

Tina Barney

Tina Barney już od 1975 roku fotografuje najbliższych, próbując zdefiniować w ten sposób rodzinne obrzędy i otoczenie konkretnych osób, nawet najmniejsze gesty i artefakty. Na jej zdjęciach nie znajdziemy zapisu codzienności, reporterskiego ujęcia stylu życia zamożnych Amerykanów, w otoczeniu których dorastała. Fotografowane przez nią postaci zdawały sobie sprawę z obecności artystki, trwały w bezruchu podczas przygotowania do wykonania zdjęcia. Reżyserowane kadry pozwalały jednak uchwycić postaci w odpowiednim kontekście.

W 1996 roku, czyli po dwudziestu latach fotografowania swojej rodziny i przyjaciół, Barney przeprowadziła się do Rzymu. W stolicy Włoch przez osiem kolejnych lat realizowała projekt Europeans. Jej prace to zapis rzeczywistości i norm, od których już odchodzimy; ujęcie szlachetności elit i konwenansów, które kiedyś obowiązywały ich członków.

Larry Sultan

Przypadkowe, jak i pozowane ujęcia tworzące portret więzów rodzinnych, znajdziemy w pracach Larry’ego Sultana. Fotograf stworzył jedno z najbardziej dynamicznych i całościowych przedstawień stosunków rodzinnych, studium matki i ojca, nacechowane osobistą wizją rodziny.

Sultan nie traktował fotografii jako sposobu na zatrzymanie chwil na dłużej, lecz jako medium, które pozwala na budowanie swojego rodzaju prywatnej mitologii. Na zdjęciach uwiecznił bliskich podczas wykonywania rutynowych czynności domowych, spotkań zawodowych i towarzyskich, w których nie pozwalano mu uczestniczyć w dzieciństwie.