Moda na murale nie słabnie. To one w ostatnich latach zdominowały polski street art. Co roku nowe wielkoformatowe prace pokrywają ściany zabytkowych kamienic i nowopowstałych budynków, a kolejne instytucje zastanawiają się, kto powinien decydować o sztuce w przestrzeni publicznej w przypadku, gdy powstaje ona legalnie.
Kilka miesięcy temu Kraków został pierwszym miastem w Polsce, które wprowadziło politykę muralową, określającą standardy wspierania rozwoju nowych i pielęgnacji najbardziej wartościowych prac. Powstał też pilotażowy Zespół ds. Murali, którego działalność przybliżył mi przewodniczący zespołu – Robert Piaskowski.
Jaki cel przyświeca Zespołowi ds. Murali?
Interdyscyplinarny Zespół ds. Murali opiniuje wnioski dotyczące tworzenia nowych prac na ścianach, ale decyduje też w kwestiach murali już istniejących (podejmowanie decyzji o zamalowywaniu, konserwacji, uwalnianiu ścian), pomaga dobierać odpowiednie lokalizacje w oparciu o związek tematyki muralu z miejscem i jego historią, prowadzi bazę zrealizowanych projektów, wspiera miasto merytorycznie w kwestiach konserwatorskich, technicznych, administracyjnych oraz promuje dobre standardy w powstawaniu murali.
Pracując nad innowacyjnymi rozwiązaniami, na przykład ukrywaniem logotypu, chcemy też zapobiegać powstawaniu nielegalnych, kryptoreklamowych murali. Zależy nam, aby częściej pojawiały się prace uznanych twórców, prace powstałe w wyniku konkursów lub festiwali. Chodzi również o to, by wspierać artystów mniej znanych, pomagać im i doradzać, tak aby też mieli szansę zaistnieć w przestrzeni Krakowa.
Kto wchodzi w skład zespołu?
Poza przedstawicielami miasta piastującymi konkretne urzędy decyzyjne w sprawach przestrzeni publicznej, udział w pracach biorą również twórcy, badacze zjawiska, kuratorzy i pasjonaci sztuki związani między innymi z branżą reklamową czy turystyczną. Członkinie i członkowie zespołu pełnią swoje funkcje społecznie, nie pobierając z tego tytułu diet ani wynagrodzenia.
Niektórzy obawiają się, że praca zespołu może ograniczyć wolność indywidualną twórców. Artyści podkreślają, że to ona jest istotą sztuki. Jakimi zasadami kieruje się zespół? Czy zostały już opracowane jasne wytyczne, opisane dobre standardy?
Zespół opiniuje wnioski zgodnie z opracowanym w nowej polityce muralowej systemem oceny. Ważne, aby murale nie były tylko kreatywnymi ideami, ale były osadzone w podstawowych kontekstach. Zgoda mieszkańców i właścicieli obiektów oraz informacje o wykonawcy i źródłach finansowania są niezbędne do podjęcia decyzji, czy taki projekt może powstać w przestrzeni miasta. Szczegółowe kryteria oceny i zasady składania wniosków zostały opisane w procedurze KD-24.
Czy przed wydaniem zgody na realizację niektórych murali przeprowadzane będą również konsultacje społeczne?
Zależy nam, by rozmowy z okolicznymi mieszkańcami i użytkownikami przestrzeni, w której ma pojawić się dany mural, były powszechną praktyką. W przygotowywanych przez nas opiniach często sugerujemy wnioskodawcom, by przeprowadzili konsultacje w jakiejkolwiek formie. Angażowanie społeczności na tym etapie umacnia poczucie identyfikacji z dziełem oraz kształtuje poczucie odpowiedzialności za nie oraz za lokalizację, w której powstaje.
Z pewnością konsultacje będą przeprowadzane w przypadku ścian budynków należących do Gminy Miejskiej Kraków. W rekomendacjach naszego zespołu – przedstawionych Zarządowi Budynków Komunalnych, który odpowiada za administrację tych ścian – znalazły się już takie wskazania.
Zdaje się, że największy problem stanowią murale reklamowe – które w większości przypadków mają niewiele wspólnego ze sztuką, a raczej ograniczają się do przełożenia na ścianę kreacji, które są również wykorzystywane w innych formatach outdoorowych; które z miesiąca na miesiąc są zastępowane projektami kolejnych reklam. Czy wraz ze wprowadzeniem uchwały krajobrazowej i opracowaniem polityki muralowej ich liczba się zmniejszyła?
Sam zespół nie nakłada kar na właścicieli budynków i twórców tego typu murali, ale zgodnie z uchwałą krajobrazową możliwe jest ukaranie za ekspozycję projektu, który nie spełnia wytycznych opisanych we wspomnianej uchwale. W Wydziale Architektury i Urbanistyki UMK powstały dwa referaty do spraw realizacji uchwały krajobrazowej w zakresie tablic i urządzeń reklamowych.
Czynności wyjaśniające poprzedzające ewentualne wszczęcie postępowania o ukaranie, podejmowane są sukcesywnie i zgodnie z harmonogramem, w odniesieniu do wszystkich tablic i urządzeń reklamowych, w tym także murali reklamowych. Aktualnie nie ma postępowań w toku (czyli po wszczęciu postępowania a przed wydaniem decyzji) o ukaranie z tytułu niezgodności z zapisami uchwały krajobrazowej, jednak do tej pory dwa takie postępowania zostały zakończone wydaniem decyzji nakładającej karę. Pierwsze na kwotę 25 216 złotych, drugie na kwotę 26 792 złotych.
Wróćmy do murali artystycznych. Wraz z rozwojem miast w całej Polsce zniknęło już wiele wyjątkowych prac. Jedne nie wytrzymały próby czasu – w zapomnieniu ulegały powolnemu rozpadowi, niszczały pod wpływem warunków atmosferycznych. Inne zostały zakryte nową elewacją. W jaki sposób zespół zadba o murale, które mają już swoje lata, a które wpisały się na stałe w krajobraz Krakowa? Sam z wielkim smutkiem obserwuję, jak starzeje się Never Follow – projekt, który na Podgórzu zrealizował w 2011 roku Blu, światowej klasy włoski artysta.
Jednym z naszych zadań jest ocena kondycji technicznej już istniejących prac, a następnie podjęcie decyzji o ich renowacji bądź usunięciu. Jeżeli taka weryfikacja wykaże, że stan jakiejś pracy wymaga natychmiastowej interwencji, będziemy we współpracy z ekspertami, ale również w porozumieniu z lokalną społecznością, decydować o dalszym losie takiego malunku. Nie bez znaczenia jest również głos samego wykonawcy, z którym należy skonsultować taką decyzję. W przypadku kilku wydanych już rekomendacji zasięgnęliśmy opinii twórcy, pytając o zgodę na potencjalne usunięcie jego pracy.
W przypadku tak wartościowych prac, jak mural Blu, w grę wchodzi również odnowienie muralu przez artystę bądź stworzenie przez niego w tym miejscu innej realizacji. Pracujemy nad powiększeniem zasobu ścian uwolnionych z murali do zamalowania – aby co jakiś czas odnawiać przestrzeń publiczną i nie tyle namnażać i dodawać, co postawić na zmienność, rotacyjność, dialog z ulicą.
Skoro mowa o estetyce krakowskich ulic, próbie zapanowania nad tym, co na nich powstaje, dobrze byłoby pochylić się również nad zjawiskiem graffiti. W Krakowie brakuje stref free graffiti – ścian, tuneli, przejść podziemnych – miejsc, w których można leganie malować. Wiadomo, że ich wyznaczenie nie ograniczy do zera bezmyślnego tagowania kamienic, ale zagwarantuje przestrzeń do swobodnego wyrażania się, bez konieczności wcześniejszego ubiegania się o zgodę.
Temat free ścian pojawił się na naszych spotkaniach kilkakrotnie. Wydaliśmy już rekomendacje odnośnie paru ścian będących w zasobach Zarządu Budynków Komunalnych. Istnieją zatem w Krakowie miejsca, w których taki rodzaj sztuki mógłby być legalnie uprawiany. Obecnie trwają prace nad rozwiązaniami formalnymi, to znaczy znalezieniem operatora, który mógłby ułatwić chętnym korzystanie z takich przestrzeni, ale również wziąłby za nie odpowiedzialność.
Pilotażowe działania zespołu potrwają do końca roku, ale może już teraz klarują się pierwsze wnioski?
Część rekomendacji i zasad wypracowanych podczas rozmów o poszczególnych wnioskach, zespół uwzględnił i udostępnił w wystawionych opiniach. Ostatecznej prezentacji naszych rekomendacji dokonamy dopiero po zamknięciu tego pilotażu. Wtedy też program dobrych praktyk ruszy pełną parą – zarówno w odniesieniu do nowych murali, jak i względem rozstrzygania kwestii murali już istniejących.
Zespół ds. Murali jest zaangażowany i niezwykle wnikliwy w rozpoznawaniu wszystkich kontekstów sztuki publicznej. To jeden z najciekawszych zespołów interdyscyplinarnych miasta i sądzimy, że jego doświadczenia będą niezwykle istotne dla rozwoju programów sztuki publicznej.
Rozmowa z Robertem Piaskowskim – przewodniczącym krakowskiego Zespołu ds. Murali.
Notatki fotograficzne 